Το δημοψήφισμα, η ισλαμική κυβέρνηση της Τουρκίας και τα ανθρώπινα δικαιώματα

Τις έντονες αντιδράσεις της τουρκικής ηγεσίας προκάλεσε το δημοψήφισμα για την απαγόρευση ή όχι των μιναρέδων στην Ελβετία. Η στάση που υιοθέτησε η τουρκική κυβέρνηση ΑΚΡ στο θέμα αυτό είναι ενδεικτική του ρόλου που επιδιώκει να παίξει στον ισλαμικό κόσμο και του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβάνεται τα «ανθρώπινα δικαιώματα» στην εφαρμογή της εξωτερικής της πολιτικής.

Το «όχι» των Ελβετών στο δημοψήφισμα, το οποίο αποφασίστηκε μετά τη συγκέντρωση του απαραίτητου αριθμού υπογραφών, παρείχε στους αξιωματούχους της ισλαμικής κυβέρνησης της Τουρκίας την ευκαιρία να εκφράσουν τη συμπαράστασή τους στον ισλαμικό κόσμο. Σύσσωμη η ηγεσία της ισλαμικής κυβέρνησης ΑΚΡ κατέκρινε την ελβετική κυβέρνηση για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος αναφορικά με τους μιναρέδες των τζαμιών που χτίζουν οι μουσουλμανικές κοινότητες στην εν λόγω χώρα για τις θρησκευτικές τους ανάγκες. Κοινό σημείο των δηλώσεων της ισλαμικής ηγεσίας της Τουρκίας ήταν ότι το δημοψήφισμα αντιβαίνει στις βασικές αρχές και τους κανόνες διεξαγωγής ενός δημοψηφίσματος, καθώς στη συγκεκριμένη περίπτωση τέθηκαν σε ψηφοφορία ζητήματα που άπτονταν βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ο ισλαμιστής πρωθυπουργός της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εξέφρασε την άποψη ότι η εξέλιξη αυτή είναι ενδεικτική της «ανόδου των ρατσιστικών και εθνικιστικών ρευμάτων» στη γηραιά ήπειρο και ότι η στέρηση των αυτονόητων δικαιωμάτων αποδεικνύει έναν «παρωχημένο τρόπο σκέψης». Από τη μεριά του ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου, που βρισκόταν αυτές τις μέρες στη χώρα μας για τη Σύνοδο του ΟΑΣΕ και με την ευκαιρία αυτή επιχείρησε να εξασφαλίσει την επίσημη δέσμευση της ελληνικής κυβέρνησης στα ζητήματα που έθεσε πριν από λίγο καιρό με επιστολή του ο ισλαμιστής πρωθυπουργός, δήλωσε επίσης τη διαφωνία του στο να τίθεται ένα ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη λαϊκή ετυμηγορία. Τόνισε ακόμη ότι η ελβετική ηγεσία «κατανόησε το σφάλμα της» και ότι η Άγκυρα είναι έτοιμη να συνδράμει στις προσπάθειες της Ελβετίας να εκτονωθεί η κρίση, καθώς προέχει η αποφυγή μιας νέας «πολιτισμικής σύγκρουσης» στην Ευρώπη. Ωστόσο, η πρόταση να επανέλθουν τα πράγματα στο πρότερο καθεστώς είναι ενδεικτική του πρίσματος μέσα από το οποίο ο Νταβούτογλου προσεγγίζει τις σχέσεις Ισλάμ και Ανατολής: ως αντιπαράθεση ισχύος. «Εφόσον», λέει ο τούρκος υπουργός, «χρειάστηκε να συγκεντρωθούν 100.000 υπογραφές για να τεθεί το θέμα σε δημοψήφισμα, ας συγκεντρωθούν άλλες 100.000 για ένα νέο δημοψήφισμα που θα διορθώσει τα κακώς κείμενα».

Ωστόσο, οι δηλώσεις του Εγκεμέν Μπαγίς, αρμόδιου για τις διαπραγματεύσεις με τις Βρυξέλλες, προκάλεσαν μεγαλύτερο προβληματισμό, καθώς προχωράνε ένα βήμα παραπέρα. Ο Μπαγίς αποκάλεσε την Ελβετία «υπαίθριο μουσείο όπου απουσιάζει η καλή διάθεση» και προσκάλεσε τους μουσουλμάνους που διαθέτουν λογαριασμούς στις ελβετικές τράπεζες να καταθέσουν τα λεφτά τους (περίπου 50 δισ. δολάρια) σε τουρκικές τράπεζες! Η τοποθέτηση αυτή, που κορυφώνει την αντιπαράθεση, προδίδει ίσως και τις πραγματικές διαθέσεις των Τούρκων όσον αφορά τον ρόλο που θέλουν να διαδραματίσουν μεταξύ Ευρώπης και ισλαμικού κόσμου. Η οικονομική αλληλεξάρτηση που επιδιώκεται στο πλαίσιο του δόγματος Νταβούτογλου για «μηδενικά προβλήματα» με τους γείτονες, φαίνεται να αποτελεί τον ιδανικότερο μοχλό πίεσης στα χέρια της τουρκικής διπλωματίας. Αν αυτή είναι η αντίδραση απέναντι σε μια μακρινή χώρα που αποτελεί ισχυρό κέντρο χρηματοπιστωτικών θεσμών, φανταστείτε την τύχη των εγγύτερων προς την Τουρκία χωρών, κι ας έχουν επενδύσει δισεκατομμύρια σε αυτήν. Αυτό προκύπτει και από το ισοζύγιο εμπορικών συναλλαγών πολλών χωρών που ανέπτυξαν οικονομικές σχέσεις με την Άγκυρα, πιστεύοντας ότι διείσδυσαν σε μια μεγάλη αγορά. Οι περισσότερες, αντί να εξάγουν τα εμπορεύματά τους, κατέληξαν να εισάγουν από την Τουρκία.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ζήτημα άπτεται των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θρησκευτικών ελευθεριών και θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με τη δέουσα προσοχή και σεβασμό. Εντούτοις, η εικόνα του μιναρέ, για τον οποίο ο λόγος, συνιστά κάτι περισσότερο από ένα απλό θρησκευτικό σύμβολο. Ο μιναρές συμβολίζει ένα συγκεκριμένο και περίπλοκο καθεστώς που προσεγγίζει περισσότερο σ' ένα άρτιο πολιτικό μόρφωμα αντί σε μια απλή θρησκεία. Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ερντογάν, όταν ήταν δήμαρχος Κωνσταντινούπολης, είχε παρομοιάσει σε πολιτική συγκέντρωση την εικόνα του μιναρέ με την ξιφολόγχη, των τρούλων με τα κράνη, των τζαμιών με τους στρατώνες και των πιστών με τους στρατιώτες που θα χρησιμοποιηθούν εναντίον εκείνων που θα σταθούν εμπόδιο στην υλοποίηση των σχεδίων τους, εννοώντας τους Κεμαλιστές. Για τη δήλωσή του αυτή, ο Ερντογάν είχε δεχτεί τις ποινικές κυρώσεις που προβλέπονταν από την τουρκική νομοθεσία.

Οι δηλώσεις της τουρκικής ηγεσίας περί σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θρησκευτικών ελευθεριών βρίσκουν σύμφωνο κάθε εχέφρον πρόσωπο. Ωστόσο, οι αναφορές του Νταβούτογλου στην αμφιλεγόμενη συνύπαρξη του ισλαμικού με το χριστιανικό στοιχείο στην Κωνσταντινούπολη προκαλούν τουλάχιστον αγανάκτηση, όταν αναλογιστεί κανείς τις συνθήκες κάτω από τις οποίες διαβιώνουν το ελληνορθόδοξο στοιχείο και το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Αυτό που είναι αυτονόητο για τις μουσουλμανικές κοινότητες της Ελβετίας, το να έχουν δηλαδή άρτιους χώρους λατρείας, δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο για τις χριστιανικές μειονότητες στη γείτονα χώρα. Και το πιο χειροπιαστό παράδειγμα είναι η κατάφωρη καταπάτηση των θρησκευτικών ελευθεριών της προστατευόμενης, κατά τα άλλα, από διεθνείς συνθήκες ελληνικής μειονότητας. Συγκεκριμένα, η Άγκυρα όχι μόνο απορρίπτει πεισματικά την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, αλλά εδώ και ένα διάστημα έχει θέσει θέμα αμοιβαιότητας, απαιτώντας τη λειτουργία ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος στην ελληνική Θράκη, το οποίο βεβαίως θα ελέγχει άμεσα.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η αντίδραση στο ελβετικό «όχι» είχε διεθνείς πολιτικές και οικονομικές προεκτάσεις. Πώς αλλιώς να εξηγηθεί άλλωστε το γεγονός ότι ουδεμία τοποθέτηση υπήρξε από την κυβέρνηση ΑΚΡ όσον αφορά την πρόσφατη απόφαση της αζέρικης δικαιοσύνης για την κατεδάφιση παράνομα οικοδομηθέντος τεμένους στο Μπακού; Η Άγκυρα ακολουθεί μια πολιτική δύο μέτρων και δύο σταθμών στα θέματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θρησκευτικών ελευθεριών, καθώς ανατρέχει σε αυτά κάθε φορά που έχει ανάγκη να προασπίσει τα εθνικά της συμφέροντα και, αντιθέτως, κωφεύει στις εκκλήσεις για την παραχώρηση εκ μέρους της των αυτονόητων μειονοτικών δικαιωμάτων. Ας το έχουμε αυτό κατά νου, τώρα που τέθηκε -σχεδόν επισήμως πλέον- ζήτημα μειονότητας από την Άγκυρα.

K. Βοσπορίτης, ο νεώτερος

Το Παρόν της Κυριακής - 6/12/2009